ŻYWIENIE KOBIET W CIĄŻY
Racjonalne odżywianie w ciąży jest niezwykle istotnym czynnikiem warunkującym prawidłowy rozwój dziecka oraz stan zdrowia matki. Problemy u dzieci z wysoką masą urodzeniową, otyłością i zmianami w metabolizmie glukozy związane są z żywieniem matek w okresie około-koncepcyjnym, oraz z występowaniem nadwagi i otyłości w trakcie ciąży. Dlatego tak ważne jest aby stan odżywienia był prawidłowy a dieta urozmaicona i dostarczająca wszystkich niezbędnych składników odżywczych.
Przyrost masy ciała
Zachodzące organizmie zmiany związane z ciążą, takie jak wzrost objętości krwi czy powiększenie się macicy w miarę rozwoju dziecka WARUNKUJĄ STOPNIOWY PRZYROST MASY CIAŁA
Dla optymalnego rozwoju płodu duże znaczenia ma prawidłowa masa ciała matki przed zapłodnieniem, jak również przyrost masy ciała w ciąży. Najczęściej wykorzystywanym wskaźnikiem wagowo-wzrostowym pozwalającym na ocenę masy ciała jest wskaźnik Body Mass Indeks (BMI)
Obecne badania podkreślają, że pierwsze 1000 dni życia (od poczęcia do dwóch lat) mają zasadnicze znaczenie w zapobieganiu chorobom wieku dorosłego. Problemy u dzieci z wysoką masą urodzeniową, otyłością i zmianami w metabolizmie glukozy związane są z żywieniem matek w okresie około-koncepcyjnym, oraz z występowaniem nadwagi i otyłości w trakcie ciąży.
WYLICZENIE WSKAŹNIKA BMI
BMI= masa ciała(kg)/wzrost2(m2)
Po wyliczeniu BMI przed ciążą, sprawdź w tabelce, ile kilogramów powinnaś przytyć w ciąży 😉
BMI przed ciążą (kg/m2) | Zalecany przyrost masy ciała | II i III trymestr (kg/tydzień) |
<18,5
Niedowaga |
12,5 – 18 | 0,5 (0,5 – 0,6) |
18,5-24,9
Prawidłowa masa ciała |
11,5 – 16 | 0,5 (0,35 – 0,5) |
25-29,9
Nadwaga |
7 – 11,5 | 0,25 (0,2 – 0,3) |
>30
Otyłość |
5 – 9 | 0,2 (0,15 – 0,25) |
Orientacyjny przyrost masy ciała w ciąży bliźniaczej 16-20,5 kg
Przyrost masy ciała powinien być kontrolowany podczas każdej wizyty u ginekologa i wpisywany do karty przebiegu ciąży.
Dowiedziono, że nadmierny przyrost masy ciała w ciąży przyczynia się do bóli kręgosłupa, obrzęków nóg, powstawania żylaków i hemoroidów. Może być też wynikiem powikłań ciążowych takich jak cukrzyca ciężarnych, nadciśnienie, makrosomia noworodków, poród przedwczesny czy konieczność zakończenia ciąży cesarskim cięciem.
Zbyt niski przyrost masy ciała w ciąży może być związany z niską masą urodzeniową noworodka, która zwiększa umieralność i chorobowość okołoporodową, może być przyczyną problemów rozwojowych okresu dziecięcego. Należy także do czynników ryzyka chorób układu krążenia i nadciśnienia w wieku późniejszym.
Zapotrzebowanie na energię
Składnik | Przed ciążą | W czasie ciąży |
Energia* | 2200 – 2100 kcal | I trymestr = b.z.
II trymestr = + 360 kcal (2560 – 2460 kcal) III trymestr = + 475 kcal (2675 – 2575 kcal) |
Białko (RDA) | 41 – 72 g /os/d
(0,9/kg m.c./d) |
54 – 96 g/os/d
(1,2g/kg przed ciążowej m.c./d) |
Tłuszcze | 20 – 35E
19-30 lat: (49-73-86g/d) 31-50 lat: (47-70-82g/d) |
20 – 35E
II trymestr = +8 – 14g/d III trymestr = + 11 – 18 g/d |
Węglowodany (EAR) | Przyswajalne (50-70) = 130g/d | Przyswajalne (50-70) = 175g/d |
Zapotrzebowanie na energię nie zmienia się w pierwszym trymestrze ciąży, wzrasta dopiero w II trymestrze 360 kcal, a w III trymestrze o 475 kcal w stosunku do zapotrzebowania sprzed ciąży.
W trakcie laktacji zapotrzebowanie zwiększa się o około 505 kcal .
Energia/ Węglowodany
Są głównym źródłem energii. W diecie kobiety ciężarnej powinny dostarczać 50-70 energii . Aby rozwój dziecka był prawidłowy, a nasza masa ciała nie zwiększała się w diametralnym tempie należy zwrócić uwagę na odpowiednie zapotrzebowanie energetyczne, ale także unikać nadmiernego spożycia pokarmów wysokoenergetycznych. Głównym źródłem energii powinny być produkty zbożowe, zwłaszcza z pełnego przemiału- razowe pieczywo, płatki owsiane, płatki jęczmienne, kasze gruboziarniste, ryż brązowy. Dostarczają one nie tylko energii, ale również witamin z grupy B, PP, magnezu, żelaza, cynku i błonnika pokarmowego, który jest szczególnie ważny w czasie ciąży.
Tłuszcz
Tłuszcze są zarówno źródłem energii jak i witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Kobiety powinny zwrócić szczególną uwagę na niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (omega -3 i omega -6), które muszą być dostarczone wraz z pożywieniem. NNKT są konieczne do prawidłowego rozwoju mózgu i siatkówki oka, a także uważa się że mają zastosowanie w profilaktyce stanu przedrzucawkowego.
Źródła NNKT: oleje roślinne (olej rzepakowy, oliwa z oliwek, olej sojowy, kukurydziany, słonecznikowy, z pestek winogron) tłuste ryby morskie, orzechy i nasiona.
Zbyt niskie spożycie tłuszczu w diecie może skutkować niedoborami witamin rozpuszczalnych
w tłuszczach (A, D, E, K), natomiast zbyt wysokie rozwojem nadwagi i otyłości po ciąży.
W ciąży zaleca się ograniczenie produktów będących źródłem tłuszczy zwierzęcych (ze wzgl. na kwasy tłuszczowe nasycone).
Produkty zawierające tzw. izomery trans kwasów tłuszczowych powinny być wyeliminowane.
Białko
Białko w ciąży jest niezbędne do budowy tkanek i narządów rozwijającego się maluszka. Białko jest również składnikiem niezbędnym do produkcji enzymów i hormonów, które regulują metabolizm. Średnio przyrost masy ciała wynosi 12,5kg z czego 0,9kg stanowi białko. Dziecko rośnie najszybciej w ostatnich 10 tygodniach ciąży. Zapotrzebowanie na białko w czasie ciąży wzrasta średnio o około 0,3g/kg m.c./ d. Białko zwierzęce powinno stanowić 50.
Witaminy i składniki mineralne
Składniki mineralne są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. Pełnią rolę materiału budulcowego i wchodzą w skład związków o podstawowym znaczeniu dla funkcjonowania organizmu (m.in. komórek, enzymów i hormonów). Biorą również udział w utrzymaniu równowagi kwasowo-zasadowej oraz w gospodarce wodno-elektrolitowej. Ich źródłem są przede wszystkim produkty spożywcze, woda oraz sól kuchenna jodowana. Każdy składnik mineralny podobnie jak witaminy, pełni określoną rolę w organizmie. Zalecany poziom spożycia (RDA) wybranych składników min. dla kobiet w wieku 19-50 lat, o masie ciała 60kg, małej aktywności fizycznej, przed, w czasie ciąży i w czasie laktacji (Jarosz M. i wsp. 2012)
Witamina | Przed ciążą | W ciąży | W laktacji |
A (µg równow. retinolu ) | 700 | 770 | 1300 |
E (mg równow. a – tokoferolu) | 8 | 10 | 11 |
C (mg ) | 85 | 115 | 120 |
B1 (mg ) | 1,1 | 1,4 | 1,5 |
B2 (mg ) | 1,1 | 1,4 | 1,6 |
Niacyna (mg ) | 14 | 18 | 17 |
B6 (mg ) | 1,3 | 1,9 | 2,0 |
B12 (µg ) | 2,4 | 2,6 | 2,8 |
Kwas foliowy (µg ) | 400 | 600 | 500 |
Folacyna ( Kwas foliowy) – jedna z najważniejszych witamin w okresie ciąży
Naturalnie kwas foliowy występuje w zielonych warzywach (szpinak, szparagi, brokuły, brukselka) oraz pomidorach, burakach, grochu, soi, pomarańczach.
Jednakże nawet zwiększone spożycie tych produktów nie jest w stanie zapewnić zadowalającego poziomu kwasu foliowego
Składnik mineralny | Przed ciążą | W ciąży | W laktacji |
Wapń (mg) | 1000 | 1000 | 1000 |
Żelazo (mg) | 18 | 27 | 10 |
Magnez (mg) | 310-320 | 400-360 | 360-320 |
Potas (mg) | 4700 | 4700 | 5100 |
Jod (µg) | 150 | 220 | 290 |
Kobieta ciężarna powinna całkowicie wyeliminować:
- niepasteryzowane mleko i przetwory z niego przygotowane, np. oscypki, a także ser feta, sery pleśniowe np. camembert – niepewna jakość mikrobiologiczna, ryzyko listeriozy,
- surowe i niedopieczone mięso (tatar, krwisty befsztyk) i surowe wędliny (szynka parmeńska) – ryzyko zakażenia np. toksoplazmozą,
- produkty wędzone – ryzyko listeriozy, rakotwórcze nitrozoaminy,
- surowe ryby i owoce morza (sushi, ostrygi) – możliwe źródło groźnych bakterii chorobotwórczych lub pasożytów,
- surowe lub niedogotowane jaja – salmonella,
- wątróbkę – duża zawartość witaminy A,
- orzeszki ziemne – aflatoksyny,
- kawę, alkohol, tytoń.
- kolorowe napoje gazowane – są sztucznie barwione i aromatyzowane, mają bardzo dużo cukru, a niektóre zawierają kofeinę,
- słodziki (cyklaminiany i sacharyna – najlepiej nie stosować ich w ciąży),
- żywność wysoko przetworzoną: koncentraty zup, sosów, konserwy – glutaminian sodu,
- głęboko mrożone wyroby mięsne – zawierają konserwanty, sztuczne barwniki i aromaty,
- produkty zawierające izomery trans kwasów tłuszczowych (twarde margaryny oraz dania typu fast food, chipsy, sosy i zupy w proszku, słodycze) – hamują przyrost masy ciała, zaburzają przemiany kwasów tłuszczowych niezbędnych w procesie budowy mózgu.
Rola płynów
W związku ze wzrostem objętości krążącej krwi, rozwojem tkanek płodowych i zwiększeniem się masy narządów- wzrasta zapotrzebowanie na płyny
Należy wybierać wodę źródlaną lub mineralną ale niskozmineralizowana.
Należy ograniczyć picie kawy ze względu na negatywne działanie na płód do 200-300mg dziennie(2-3 filiżanki) . Należy jednak pamiętać, że kofeina znajduję się jeszcze w kawie, ale także w herbacie, kakao, napojach typu cola, napojach energetycznych a także w czekoladzie.
PAMIĘTAJ
- Dieta w ciąży powinna być zbilansowana i dostarczać pożywienia z wszystkich grup produktów żywnościowych, dlatego też staraj się stosować dietę urozmaiconą. Wybieraj produkty z różnych grup i o wysokiej wartości odżywczej
- Jeśli stosowana dieta odbiega od standardowej i jest to np.: dieta wegetariańska, zadbaj o to by jej przebieg kontrolował zarówno lekarza jak i dietetyk
- Zawsze należy czytać skład produktów, unikając tych z dodatkiem cukru albo syropu glukozowo-fruktozowego, a wybierać produkty naturalne bez konserwantów i sztucznych barwników
Bibliografia
- Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, Instytut Żywności i Żywienia 2012, Warszawa.
- Adair L.S. Long-term consequences of nutrition and growth in early childhood and possible preventive interventions. Nestlé Nutr. Inst. Workshop Ser. 2014;78:111–120. [PubMed]
- Berti C., Cetin I., Agostoni C., Desoye G., Devlieger R., Emmett P.M., Ensenauer R., Hauner H., Herrera E., Hoesli I., et al. Pregnancy and infants’ outcome: Nutritional and metabolic implications. Crit. Rev. Food Sci. Nutr. 2016;56:82–91. doi: 10.1080/10408398.2012.745477. [PubMed]
- EFSA Scientific Committee Statement on the benefits of fish/seafood consumption compared to the risks of methylmercury in fish/seafood. EFSA J. 2015;13:3982–4017.
- Società di Nutrizione Umana (SINU) LARN—Livelli di Assunzione di Riferimento di Nutrienti ed Energia per la Popolazione Italiana.SICS; Milano, Italy: 2014. pp. 1–655. IV Revisione.
- Sauerwald T.U., Demmelmair H., Koletzko B. Polyunsaturated fatty acid supply with human milk. 2001;36:991–996. doi: 10.1007/s11745-001-0810-9. [PubMed]